در گذشته، شهرداری‌ها در ایران بلدیه خوانده می‌شدند. ناصرالدین شاه در سال ۱۲۶۲ ه. ش به دنبال اصلاح امور داخلی، تصمیم گرفت بلدیه را در تهران تأسیس کند اما موفق نشد. در سال ۱۲۸۳ ه‍. ش، قانون بلدیه در مجلس شورای ملی تصویب شد. پیش از تشکیل بلدیه، مردم هر شهر طبق آداب و رسوم و اعتقادات شخصی و دینی، بدون مداخله حکومت، خدمات شهری را انجام می‌دادند. پس از پیروزی مشروطه مشکلات مختلفی در اداره امور شهرها در زمینه‌هایی مانند بهداشت شهری و آب‌رسانی وجود داشت که موجب شد نمایندگان مجلس اول در صدد تدوین زمینه‌هایی برای بهداشت شهرها برآمدند، که منجر به تدین اولین قانون شهرداری‌ها تحت عنوان «قانون بلدیه» در ۱۹ خرداد ۱۲۸۶ شمسی شد اما در این میان تنها یک شهر وجود داشت که در حدود ۱۲۷۶ خورشیدی و تحت نام “بلدیه” به امور شهری پرداخت، آن هم بندرلنگه بود اولین شهردار بندرلنگه در زمان مدحت‌السلطنه (محمد باقر کلانتر لاری)بود. از سال ۱۲۹۰ دولت سعی داشت بلدیه را به خود وابسته کند ولی این موضوع تا کودتای ۱۲۹۹ عملی نگردید؛ ولی پس از کودتا و روی کار آمدن سید ضیاءالدین طباطبایی و تسلط دولت بر تمامی امور، در سال ۱۳۰۰ بلدیه که تا آن زمان نهادی مستقل بود به دولت وابسته شد. نخستین بلدیه که براساس قانون جدید فوق‌الذکر تأسیس شد، شهردار ی تبریز که در ۱۱ اردیبهشت سال ۱۲۸۶ ه.ش افتاح شد بود که با تشکیلات جدید در همان سال (۱۲۸۶ ه‍.ش)، تقریباً بلافاصله پس از تصویب قانون، پایه‌گذاری شد و با تشکیلات جدید آغاز به کار کرد اما شاین ذکر است که بندرلنگه قبل از قانون تشکیلات جدید داری شهرداری (بلدیه) بوده است. بعد از آن تا سال ۱۳۰۰ فقط در ۱۰ شهر، شهرداری تأسیس شد. این شهرها عبارت بودند از اصفهان ،شیراز، همدان ، مشهد ، دزفول ،مراغه، کرمان و ماکو و شهرضا . تا پیش از سال ۱۳۰۴ نیز ۶ شهر دیگر به شهرهای دارای شهرداری پیوستند که عبارت بودند از بندر انزلی ، اهر ، بوشهر، خوی ، زنجان و آبادان . در دوره نخست که از سال ۱۲۸۶ آغاز شد و تا سال ۱۳۰۴، یعنی آغاز سلطنت پهلوی اول شهرداری سیاهکل پایان یافت مجموعاً شانزده شهرداری در شهرهای ایران تأسیس شد و بعد از آن به تدریج شهرهای ایران دارای شهرداری شدند.

هرچند شهرداریها دولتی محسوب نمیشوند، ساختار و تشکیلات سازمانی آنها تابعی از قانون است و شهرداران توان محدودی در تغییر این ساختارها دارند، آن هم در چارچوبهایی که قوانین و آییننامههایی مربوط مشخص کردهاند. ساختار و تشکیلات سازمانی شهرداریها بیانکننده سیستمی است که شهرداریها بر اساس آن اداره میشوند. ساختار و تشکیلات سازمانی شهرداریهای سراسر کشور هرچند تفاوتهای اساسی با یکدیگر دارند؛ اما شباهتهایی نیز با یکدیگر دارند که بر اساس تقسیمبندیهای سازمان شهرداریها و دهداریهای کشور ارایه میشود. نوع ساختار شهرداریها تابعی از گسترهی شهر و حجم فعالیتها و ماموریتهای شهرداری در حوزهی مورد نظر میباشد. تشکیلات شهرداریها: برای آشنایی هرچه بهتر با ساختار و تشکیلات سازمانی شهرداریها لازم است نخست مفهوم شهرداریو جایگاه آن در نظام قانونی مشخص شود. قوه اجرايي محلي داراي دو نوع قدرت و كاركرد است؛‌ قدرت سياسي و اداري كه گاه بصورت تركيبي، و يا بعضا کاملا سياسي و در مواردي كاملاً مديريتي است. ساختار شهرداريها در ايران براي تعيين موقعيت شهرداريها،‌اداره كل امور شهرداريهاي وزارت كشور، شهرداريها را در قالب يك گروه دوازده گانه درجه بندي ميكند. اين درجه بندي بر اساس سه معيار زير انجام ميشود: الف- موقعيت شهر در نظام تقسيمات كشوري ب- جمعيت شهر پ- ميزان درآمد مستمر شهرداري با محاسبه امتياز حاصل از معيارهاي فوق، درجه شهرداري تعيين و يا تغيير كرده و پس از تاييد وزير كشور ابلاغ ميگردد، كه البته شهرداريها هر 5 سال يكبار ميتوانند تقاضاي كسب درجه جديد نمايند. درجه بندي شهرداريها، نخست با انگيزه تعيين حقوق شهروندان مد نظر قرار گرفته است. ولي امروزه علاوه بر تعيين حقوق شهرداران، براي تعيين ساختار شهرداريها (به ويژه با استفاده از معيار جمعيت) مورد استفاده قرار ميگيرد. بطور كلي سه نوع نمودار سازماني مصوب راجع به ساختار شهرداريها وجود دارد كه عبارتند از: الف- ساختار شهرداري با يك معاونت ب- ساختار شهرداري با دو معاونت پ- ساختار شهرداري با سه معاونت البته امروزه شهرداريهاي بزرگي همچون شهرداري تهران داراي ساختار سازماني گسترده‌اي هستند كه بر طبق قوانين و مقررات اقدام به ايجاد معاونت هاي مختلفي نموده اند. ساختار شهرداري با يك معاونت هرچه از رده جمعيتي پايينتر به رده جمعيتي بالاتر پيش رويم، ساختار شهرداري گستردهتر ميشود. در شهرداريهاي تا 25 هزار نفر در اين ساختار تغييري ايجاد نمي‌شود و فقط بر تعداد پستهاي شهرداري اضافه ميشود. در شهرداريهاي با جمعيت 25 تا 40 هزار نفر، دو واحد خدمات فني و خدمات صنفي اضافه ميشود. در شهرداريهاي با جمعيت 40 تا 55 هزار نفر، دو واحد خدمات نوسازي و خدمات نقليه و آتش نشاني افزوده ميگردد. در شهرداريهاي با جمعيت 55 تا 110 هزار نفر سازمان شهرداري گسترش مي‌يابد و واحدها به اداره مبدل ميشوند. شهرداريهايي كه در اين رده قرار دارند، داراي يك معاونت و چهار اداره با عناوين امور عمراني و شهرسازي، خدمات شهري، امور اداري، امور مالي و درآمد ميباشند. ساختار شهرداري با دو معاونت : در اين ساختار كه معمولاً براي شهرداريهاي با جمعيت 110 تا 220 هزار نفر ايجاد مي‌شود، ساختار شهرداري با سه معاونت:اين ساختار معمولاً براي شهرداريهاي با جمعيت بيش از 220 هزار نفر ايجاد ميشود و از سه معاونت تشكيل شده است. بطور كلي اهم وظايف معاونتهاي شهرداري بشرح ذيل است : الف- وظايف معاونت عمراني و شهرسازي: عبارت است از تشخيص و تعيين هدفهاي شهرداري در زمينه شهرسازي و معماري، ابلاغ برنامه ها و سياستهاي مصوب در زمينه شهرسازي و معماري، بررسي و تهيه طرحهاي اجرايي شبكه و محدوده خدماتي طرح هاي تفصيلي، صدور جواز ساختمان، صدور گواهي عدم خلاف، صدور گواهي پايان كار، انجام پروژه هايي در جهت بهبود و مرور شهر، ايجاد تأسيسات حفاظتي شهر و ايجاد ساير تأسيسات و تسهيلات شهري. ب- وظايف معاونت خدمات شهري : عبارتست از تشخيص و تعيين اهداف شهري در زمينه خدمات شهري و ابلاغ برنامه ها و سياستهاي مصوب به واحدهاي تابعه، حفظ و نگهداري و توسعه فضاي سبز، جمع آوري و دفع زباله، حفظ ايمني شهر از طريق خدمات مديريت سازمان آتش نشاني، رسيدگي به مسائل مربوط به سدّ معبر، رسيدگي به مسائل مربوط به صنايع و مشاغل مزاحم، و تهيه و نصب پلاك منزل، كوچه ها و خيابانها. پ- وظايف معاونت اداري و مالي: عبارت است از تشخيص و تعيين اهداف شهرداري در زمينه هاي اداري و مالي و ابلاغ برنامه ها و سياستهاي مصوب به واحدهاي تابعه، تهيه و تنظيم برنامه هاي كوتاه مدت، ميان مدت و بودجه ساليانه شهرداري، ارزشيابي نتايج طرحها و انجام ساير وظايف ستادي در ارتباط با شهرداري، اخذ كليه عوارض نوسازي مربوط به ساختمان، اخذ كلية عوارض كسبي، اخذ جريمه هاي مربوط به ماده 100 و مميزي املاك شهري. آنچه كه به عنوان الگوي سازماني شهرداريها مورد بررسي قرار گرفت، الگوهاي كلي است كه مورد تأييد وزارت كشور و سازمان مديريت و برنامهريزي ميباشد و به شهرداريها ابلاغ ميگردد. اما شهرداريها به استناد ماده 54 قانون شهرداري ميتوانند با تأييد شهرداري، درخواست خود را مبني بر تغيير در نمودار سازماني به وزارت كشور ارسال و بعد از تصويب وزارت كشور، بر اساس شرايط جديد به فعاليت ادامه دهند. بر همين مبنا كلانشرهايي همچون تهران، مشهد، تبريز، شيراز و... به دليل حجم فعاليت، بودجه و امكاناتي كه در اختيار دارند، داراي تشكيلات متفاوتي هستند.

شهرداری، یک نهاد اجرایی محلی است که وظیفه مدیریت شهر را بر عهده دارد. این وظایف شامل پاکیزه نگهداشتن شهر، جمع‌آوری زباله، صدور مجوزهای ساخت و ساز، دریافت عوارض، و نظارت بر شهر و شهروندان است. وظایف اصلی شهرداری: الف- مدیریت شهر: پاکیزه نگهداشتن شهر: جمع‌آوری و حمل زباله، پاکسازی معابر، نگهداری فضای سبز. توسعه و زیباسازی شهر: ایجاد و نگهداری خیابان‌ها، پارک‌ها، میدان‌ها، مجاری آب، و ... نظم و امنیت: نظارت بر رفت و آمد، کنترل ترافیک، و همکاری با پلیس در حفظ نظم. ب- برنامه‌ریزی و توسعه: برنامه‌ریزی شهری: تهیه و اجرای برنامه‌های توسعه شهری، از جمله طرح‌های جامع و تفصیلی. صدور مجوزها: صدور مجوزهای ساخت و ساز، کسب و کار، و ... پ- خدمات عمومی: تامین آب و برق: تأمین و توزیع آب و برق، و نظارت بر سیستم‌های فاضلاب. خدمات آتش‌نشانی: ارائه خدمات آتش‌نشانی و ایمنی. ت- مالی و اداری: دریافت عوارض: دریافت عوارض از شهروندان و کسب و کارها. مدیریت منابع انسانی: استخدام، آموزش، و ارزیابی عملکرد پرسنل شهرداری. ث- نظارت و قانون: نظارت بر فعالیت‌ها: نظارت بر فعالیت‌های شهروندان و کسب و کارها، و اجرای قوانین شهرداری. رسیدگی به شکایات: رسیدگی به شکایات شهروندان از عملکرد شهرداری. کمیسیون‌های شهرداری: شهرداری‌ها دارای کمیسیون‌های مختلفی هستند که به منظور رسیدگی به مسائل خاص تشکیل می‌شوند، مانند کمیسیون ماده صد (رسیدگی به تخلفات ساختمانی) و کمیسیون ماده ۷۷ (رسیدگی به تخلفات شهرداری). قانون شهرداری‌ها: وظایف شهرداری در قانون شهرداری‌ها مصوب سال 1334 مشخص شده است، که شامل بندهای مربوط به ایجاد و توسعه معابر، نگهداری فضای سبز، تأمین آب و برق، و ... است.